Department webpage: http://phil.metu.edu.tr/tr
Department History (in Turkish)
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Felsefe Bölümü resmi olarak 1983 yılında kurulduysa da, kuruluş öyküsü çok daha eski yıllara gitmektedir. 1956 yılında bir teknik üniversite olarak kurulmuş olan ODTÜ’de “sosyal kanat” bölümleri sadece Fen Edebiyat Fakültesine bağlı Beşeri İlimler ve Sosyal Bilimler Bölümleriydi. Bu nedenle, üniversitedeki ilk felsefe dersleri olan Felsefeye Giriş, Felsefi Problemlere Genel Bakış ve Mantık ve Bilimsel Yöntem, Beşeri İlimler Bölümü öğretim üyeleri Rasih Güven ve Cemal Yıldırım ile Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi öğretim üyesi Nusret Hızır tarafından 1960’ların başında verilmiştir.
1966 yılında Felsefe Bölümünün kuruluşunda ilerde bir dönüm noktası oluşturacak bir gelişme yaşanır. İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü öğretim üyelerinden Hüseyin Batuhan’a ODTÜ’ye gelmesi teklif edilir. O yıllarda ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı olan Erdal İnönü ile Hüseyin Batuhan tanışmaktadırlar. Hüseyin Batuhan kendisine teklif iletildiğinde tek şart öne sürer: 1960 yılında tanıştığı ve İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümünde mantık dersleri vermesine ve doktora yapmasına önayak olduğu yakın dostu Teo Grünberg de onunla birlikte gelecektir. Hüseyin Batuhan’ın bu isteği kabul edilir ve böylece yaklaşık yirmi yıl sonra ODTÜ’de Felsefe Bölümünün kurulmasına yol açacak süreç de başlamış olur.
Hüseyin Batuhan ve Teo Grünberg’in üniversiteye gelmesiyle felsefe derslerinin çeşitlenmesi, öğrenciler arasında felsefeye olan ilgiyi daha da arttırır. Aralarında yaptıkları iş bölümüyle mantık ve bilim felsefesi derslerini, Cemal Yıldırım ve Teo Grünberg, analitik felsefe derslerini ise Hüseyin Batuhan vermeye başlar. Bu dönemde lisans düzeyinde Bilim Tarihi I-II, Sembolik Mantık I-II, Analitik Felsefeye Giriş I-II, Analitik Felsefe Tarihi, Bilim Felsefesi, Batı Felsefesi Tarihi I-II, Uslamlama Mantığı I-II, Endüktif Mantık, Matematiksel Mantık, lisansüstü düzeyde ise Bilim Felsefesinde Epistemolojik ve Ontolojik Problemler ile Matematiksel Mantık ve Formel Sistemler Kuramı gibi birçok yeni ders programa eklenmiştir. Verilen dersler ilgi çekicidir, çünkü bu dersler mühendislik ve fen bilimleri öğrenimi gören öğrencilere felsefe kültürü ve felsefi düşünme becerisi kazandırmanın yanında kendi bölümlerinde edindikleri bilgileri sorgulamanın ve bilimsel önermelerin mantıksal çözümlemesinin olanaklılığını göstermektedir. Bu da mühendislik öğrencilerinin dikkatini çekmektedir. Hatta öyle ki, lisans eğitimleri felsefe veya sosyal bilimlerin bir dalında olmamasına rağmen bazı öğrenciler felsefe alanında yüksek lisans ve doktora çalışması yapmayı düşünmeye başlarlar. Bunda adı geçen öğretim üyelerinin ders verme biçimlerinin de etkili olduğu söylenebilir. Örneğin bugünkü bölüm başkanı Ahmet İnam, eski bir öğrencisi olduğu Teo Grünberg’in derslerinde daima yeni düşüncelere ve eleştiriye açık olmasından çok etkilendiğini dile getirmektedir.
O dönemdeki derslerin ağırlıklı olarak mantık, bilim tarihi ve bilim felsefesi konulu olmasının iki nedeni olduğundan söz edilebilir. Birincisi, ODTÜ teknik bir üniversitedir ve çoğunluğunu mühendislik ve fen bilimleri öğrencilerinin oluşturduğu kitlenin ihtiyaçları bu yöndedir. İkincisi, bu dersler Hüseyin Batuhan, Teo Grünberg ve Cemal Yıldırım’ın ilgi alanlarını ve felsefe yaklaşımlarını yansıtmaktadır.
1970’lerden itibaren Beşeri İlimler Bölümüne (daha sonra Felsefe Bölümünün öğretim kadrosunu oluşturacak olan) Cemil Akdoğan, Suvar Köseraif, Harun Rızatepe ve Adnan Onart asistan olarak katılır. Hüseyin Batuhan ve Teo Grünberg’in İstanbul’dan öğrencisi olan Suvar Köseraif kısa bir süre sonra öğretim görevlisi kadrosuna atanır, Cemil Akdoğan ise bilim tarihinde doktora yapmak üzere ABD’ye gönderilir. 1975 yılında Pınar Canevi Beşeri İlimler Bölümü kadrosuna katılarak ders vermeye başlar. 1978 yılında ise Hüseyin Batuhan emekliye ayrılarak İstanbul’a yerleşir.
1979’da Felsefe Bölümünün kurulmasında çok önemli olan ilk adım atılır: Beşeri İlimler Bölümü bünyesinde bir Mantık, Bilim Felsefesi ve Tarihi Yüksek Lisans Programı başlatılır. Program açıldığında öğretim kadrosunda Teo Grünberg’in yanı sıra Cemal Yıldırım, Adnan Onart, Cemil Akdoğan, Suvar Köseraif ve Harun Rızatepe vardır. Pınar Canevi bu sırada doktora yapmak üzere ABD’de bulunmaktadır. Aslında bu yüksek lisans programının açılması o kadar da kolay olmamıştır. Programın başlığı Teo Grünberg tarafından özellikle seçilmiştir. Çünkü hem mantık, bilim felsefesi ve tarihi vurgusu kendisi için büyük önem taşımaktadır, hem de teknik bir üniversitede bu tür bir yüksek lisans programına gelebilecek tepkiler bu sayede azalacaktır. Diğer taraftan bu program için gerekli altyapı hazırdır. Teo Grünberg ve meslektaşları tarafından yıllar süren bir ders verme dönemi sonucunda böyle bir programı bekleyen öğrenci kitlesi oluşmaya başlamıştır. Artık mühendislik bölümlerinden mezun olduğu halde felsefe alanında yüksek lisans ve doktora yapmayı arzulayan, felsefeyi kendine meslek olarak seçmek isteyen öğrenciler vardır. Bunlardan biri, bugün Felsefe Bölümü öğretim üyelerinden biri olan Erdinç Sayan’dır.
Teo Grünberg bu ilk adım atıldıktan sonra diğer adımların daha kolay atılacağından emindir. Nitekim bu inançla sürdürülen çalışmalar meyvesini verir ve 1981’de, yüksek lisans programıyla aynı adı taşıyan doktora programı açılır. Program açıldığında öğretim kadrosuna ODTÜ Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümünden mezun olduktan sonra İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümünde doktorasını tamamlamış olan Ahmet İnam da katılır. 1982’de Beşeri İlimler Bölümü yeni kurulan Yüksek Öğretim Kurulu tarafından kapatılınca, bu bölümde görevli olan felsefeciler Teo Grünberg’in başkanlığında yeni kurulan Sosyoloji Bölümüne geçici olarak bağlanırlar. Var olan yüksek lisans ve doktora programları ise yeni kurulan Sosyal Bilimler Enstitüsünün programları olarak sürdürülür.
Ve yıl 1983. Teo Grünberg, o zamanki Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı Tuğmaç Sayraç ve Dekan Yardımcısı Ramazan Aydın’ın desteğini alarak, Rektör Mehmet Gönlübol’u bu fakülte bünyesinde yeni bir felsefe bölümü açılması için YÖK’e başvurması konusunda ikna eder. Teo Grünberg bu amaçla yeni bölümün kurulmasının gerekçesi olarak çok ayrıntılı bir rapor hazırlar. Bu raporda, ODTÜ’nün teknik bir üniversite olması bakımından, modern (matematiksel) mantık ve bilim felsefesi ağırlıklı lisans, yüksek lisans ve doktora programlarını yürüten bir felsefe bölümünün kurulmasının önemi ve yararları vurgulanmaktadır. Pınar Canevi’nin YÖK bünyesindeki kişisel bağlantıları ve yoğun çabalarının da sonucunda bölüm kurulmuştur. Pınar Canevi’nin, ODTÜ Felsefe Bölümü öğretim programına felsefe tarihi, metafizik ve etik derslerin eklenmesi ve bu derslerin verilmesi konusunda da büyük katkıları olmuştur.
Böylece kurulan Felsefe Bölümü Teo Grünberg’in 1983 yılının Şubat ayında Fakülte Dekanı Tuğmaç Sayraç tarafından Bölüm Başkanlığına atanmasıyla faaliyete geçmiştir. Teo Grünberg’le birlikte daha önce Sosyoloji Bölümüne geçmiş olan tüm felsefeciler yeni kurulan Felsefe Bölümüne bağlanmıştır. Bölüm kurulduğunda öğretim kadrosunda Teo Grünberg’in yanı sıra Cemil Akdoğan, Pınar Canevi, Ahmet İnam, Harun Rızatepe, Suvar Köseraif ve asistan olarak da Şahabettin Demirel ile Tahir Kocayiğit bulunmaktadır. Cemal Yıldırım bu sırada yurt dışında bulunmaktadır ve 1985 yılında döndüğünde de emekliye ayrılır. Bölüme yeni bir sekreter atanana değin, Teo Grünberg’in eşi Rahel Grünberg uzunca bir süre sekreterlik görevini fiilen yürütmüştür.
Bölüm kurulduktan sonra yeni katılan öğretim üyeleri arasında Alparslan Açıkgenç ve halen ODTÜ Felsefe Bölümündeki görevini sürdüren Yasin Ceylan bulunmaktadır. Ek görevli olarak da bir süre Mehmet Aydın etik dersleri, Sevim Tekeli ise bilim tarihi dersleri vermiştir.
ODTÜ Felsefe Bölümü kurulduğu günden bu yana bölüm başkanlığı görevini, 1983-1994 yılları arasında Teo Grünberg, 1994-2000 arasında Ahmet İnam, 2000-2003 yılları arasında Akın Ergüden, 2003’den günümüze kadar ise Ahmet İnam yürütmüştür.
Felsefe Bölümü öğretim üyeleri, ülke çapında milli eğitim ve kültüre de çok önemli katkıda bulunmuşlardır. 1966 yılında Hüseyin Batuhan, Teo Grünberg ile birlikte Ankara’ya ayak basar basmaz Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu’nda tanıdığı üst düzey yetkililer ile temasa geçer ve onları liselerde modern mantık okutulması için ikna eder. Ortam elverişlidir, çünkü o yıllarda Milli Eğitim Bakanlığındaki kadrolar yoğun bir etkinlik içindedir ve ODTÜ’nün de önayak olmasıyla Milli Eğitim Bakanlığınca az sayıdaki lisede bir Modern Fen Programı başlatılmıştır. Liselerde bir Modern Mantık Programı açılması fikrine de sıcak bakılmaktadır. Komisyon kurulur ve Hüseyin Batuhan ile Teo Grünberg bu komisyonda üye olurlar. Bu program kapsamında lise öğretmenlerine Modern Mantık eğitimi verilecektir. Bunun için gerekli olan ders kitabını Hüseyin Batuhan ve Teo Grünberg birlikte yazarlar. Kitap Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanır ve ardından lise felsefe öğretmenleri için düzenlenen yaz kursları başlar. Kurslar yaz aylarında önceleri bir ay, sonra üç hafta olmak üzere 1966 yılından 1976 yılına kadar sürer. Bu kurslarda ders verenlere yine ODTÜ Felsefe Bölümünde öğretim üyeliği görevinde bulunan Adnan Onart, Suvar Köseraif ve (sadece ilk yıl olmak üzere) Nusret Hızır da katılır. Bu hazırlıklardan sonra Modern Mantık Programı ilk önce yedi lisede uygulamaya konur. Daha sonra bu liseler çoğalır ve ülkedeki tüm liselerde mantık dersi verilmeye başlanır. Ayrıca 2000’li yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı, yeni bir mantık ve felsefe programı kurulması için komisyon oluşturur. Teo Grünberg ve Ahmet İnam’ın üyesi olduğu bu komisyonun çalışmaları halen devam etmektedir. Bugün mantık liselerde seçmeli, felsefe ise zorunlu ders olarak okutulmaktadır.
2002 yılında o dönemki Bölüm Başkanı Akın Ergüden’in girişimleriyle Felsefe Bölümü bünyesinde Uygulamalı Etikte İkinci Eğitim Tezsiz Yüksek Lisans Programı başlatılmış ve yine aynı yıl üniversite bünyesinde Uygulamalı Etik Araştırma Merkezi kurulmuştur. 2001 yılında ODTÜ Felsefe Bölümünce ilki düzenlenen Ulusal Uygulamalı Etik Kongresinin ikincisi 2006 yılında uluslararası katılımlı olarak gerçekleştirilmiştir. 2008 yılında Felsefe Bölümün kuruluşunun 25. yılı olması dolayısıyla adını Teo Grünberg’in “Anlam Kavramı Üzerine Bir Deneme” başlıklı tezinden alan, ulusal düzeyde çeşitli alanlardan çok sayıda akademisyenin katılımıyla Felsefe Günleri: Anlam Kongresi düzenlenmiştir. Kongrede sunulan bildiriler 2010 yılında “Anlam Kavramı Üzerine Yeni Denemeler” adıyla kitap haline getirilmiştir.
ODTÜ Felsefe Bölümü üyeleri ülke çapında tanınan ve uluslararası endekslerde anılan Bilim ve Teknik Dergisi, Felsefe Dünyası, Felsefe Tartışmaları gibi dergilerde yayın kurulu üyeliği, hakemlik, editörlük gibi çeşitli görevler almışlar ve halen benzeri görevleri yürütmektedirler. Bu anlamda Teo Grünberg ve Ahmet İnam’ın isimlerini burada özellikle anmak gerekir. Bölüm öğretim üyeleri çeşitli ödüller de almışlardır. Teo Grünberg’in 1998 yılında aldığı Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Sosyal Bilimlerde Hizmet Ödülü bunlardan sadece bir tanesidir. Teo Grünberg ayrıca 2013 yılında oybirliğiyle Bilim Akademisi Derneği onursal üyeliğine seçilmiştir. Bölüm öğretim üyelerince 2010-2012 yılları arasında yazılmış ortalama yurtdışı makale sayısı 6, yurtiçi makale sayısı ise 41’dir.
Felsefe Bölümünün ilk iki yüksek lisans öğrencisinden biri, lisans derecesini ODTÜ Endüstri Mühendisliği Bölümünde tamamladıktan sonra 1979 yılı Güz döneminde Mantık, Bilim Felsefesi ve Tarihi Yüksek Lisans Programına kayıt yaptıran, şimdilerde ise ODTÜ Felsefe Bölümünde öğretim üyesi olarak eğitim vermeye devam eden Erdinç Sayan’dır. Programı 08.09.1981 tarihinde tamamlayan Sayan, aynı zamanda Felsefe Bölümünün ilk yüksek lisans mezunudur. Bölümün ilk doktora öğrencisi, 1981 yılı 2. döneminde programa kayıt olan ve hâlihazırda ODTÜ Felsefe Bölümünde öğretim görevliliği görevine devam eden Tahir Kocayiğit’tir. Bölümden doktora derecesi alan ilk kişi ise, Beşeri İlimler Bölümünde tamamladığı yüksek lisansının ardından felsefe doktora programından 03.10.1988 tarihinde mezun olan Şahabettin Demirel’dir. Bölümün ilk lisans öğrencileri 1983 yılı 1. Döneminde hazırlık sınıfını atlayarak bölüme geçen Harun Reşit Sungurlu, Sonay Yalçın ve şu an felsefe alanında profesör olarak görev yapan Örsan K. Öymen’dir. 10.07.1987 tarihinde lisans eğitimini tamamlayan Örsan K. Öymen, aynı zamanda bölümün lisans eğitiminden mezun olan ilk öğrencisidir.
Kuruluşundan bu yana 2013 yılı itibariyle ODTÜ Felsefe Bölümü, lisans düzeyinde toplam 547 öğrenciyi mezun etmiştir. Lisansüstü düzeyde ise toplam 140 öğrenci yüksek lisans diploması almaya hak kazanmıştır. ODTÜ Felsefe Bölümünde doktora eğitimini tamamlayan öğrenci sayısı ise 56’yı bulmuştur. Bölüm mezunlarının birçoğu şu anda Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadırlar. ODTÜ ve ODTÜ dışındaki çeşitli üniversitelerde öğretim üyesi olarak görev alan ilk doktora mezunları arasında, Yaman Örs, Zekiye Kutlusoy, David Grünberg, Aydan Turanlı, Hasan Aslan, Semiha Akıncı, Ertuğrul R. Turan, Levent Y. Kavas, Erdal Cengiz, İbrahim Özdemir, Ayhan Sol, Örsan K. Öymen, Ş. Halil Turan, Eyüp Ali Kılıçaslan, Halil Rahman Açar ve Aysel Doğan bulunmaktadır.
2013-2014 akademik yılı itibariyle ODTÜ Felsefe Bölümü kadrosu, 5 profesör, 4 doçent, 3 yardımcı doçent ve 1 öğretim görevlisi, 1 yarı zamanlı görevli emekli profesör, 25 araştırma görevlisi ve 1 idari personelden oluşmaktadır. Bunlara ek olarak, zaman zaman alanlarında uzman olan yabancı öğretim elemanları da yarı zamanlı görevli olarak ODTÜ Felsefe Bölümünde verilen eğitime katkı sağlamaktadırlar.